Poslednji sudar ustaša i četnika na Lijevču polju

Polemika u Hrvatskoj oko priloga u “Jutarnjem listu” o bici ustaša i četnika u smiraj Drugog svetskog rata

Piše: Jurica KERBLER

BITKA između ustaša i četnika na Lijevču polju u aprilu 1945. godine nije ni presudna, ni sudbinska za završetak rata na ovim prostorima, već je dokaz da su svi sa svima – partizani, četnici, ustaše i Nemci u određenim fazama sarađivali, ali i ratovali jedni protiv drugih.

To za “Novosti” kaže istaknuti hrvatski istoričar dr Hrvoje Klasić, profesor na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, nakon što je zagrebački “Jutarnji list” u posebnom prilogu “Povijest” objavio opširan tekst o prećutanoj bici između ustaša i četnika, od 30. marta do 8. aprila 1945., neposredno pred slom jednih i drugih, na prostoru severno od Banjaluke, a podno Kozare.

Istina, o sukobu ove dve formacije pred sam kraj rata, nakon što su četiri godine povremeno i sarađivali, u posleratnoj jugoslovenskoj istoriografiji nije se mnogo, bar ne detaljno, pisalo. Neki će tvrditi da je razlog to što se želelo dokazati da su četnici kao vojna sila uništeni na Neretvi, a konačno poraženi mesec dana posle Lijevča polja, na Zelengori, nakon sukoba sa partizanskom vojskom.

S druge strane ustaški nostalgičari, koji su se razbežali po Evropi i svetu, hvalili su se na sva usta kako je Pavelićeva soldateska “do nogu” na Lijevče polju potukla ravnogorce, a ni to nije sasvim tačno, jer su se delovi poraženih četničkih snaga, pre svega oni iz Crne Gore, nakon Lijevča polja okupili oko Sekule Drljevića. On je od 1944. godine živeo u Zagrebu i formirao novu crnogorsku vojsku, pod pokroviteljstvom vlasti u Zagrebu, čiji su pripadnici kraj dočekali zajedno sa ustašama u Austriji.

– Sporni su i podaci o žrtvama sa četničke i ustaške strane nakon dvodnevnih intenzivnih sukoba na Lijevče polju. Iako su ustaše iz emigracije tvrdile da su tamo ubile više od 5.000 četnika, to nije tačno. Tih žrtava je bilo samo stotinak – kaže Milan Radanović, iz Arhiva Srba u Zagrebu.

On precizira da je ovde više reč o stvaranju mita da su ustaše i četnici sve vreme rata bili ljuti neprijatelji:

– To nije istina, jer su mnogo više vojno sarađivali nego se sukobljavali.

Ostaje, međutim, činjenica da se o mnogim epizodama iz Drugog svetskog rata još dovoljno ne zna, pogotovo u senci nerazumne mržnje koja se stvarala između Srba i Hrvata, pa su se i istorijske činjenice često prilagođavale dnevnopolitičkoj svrsi. Isto tako sve je više pokušaja da se istorija piše ponovo, a žele to pre svega oni koji su iz košmara najveće klanice izašli kao poraženi, a sada bi želeli da se prikažu kao pobednici.

Kako bilo, u bici kod Lijevče polja našli su se jedni pred drugima oko 15.000 četnika i 28.000 pripadnika vojske NDH. Četnike je vodio vojvoda Pavle Đurišić, a profesor Klasić kaže da je to bilo vreme kada su se već osećale mnogobrojne pukotine u ravnogorskom pokretu. Draža Mihailović kao vrhovni komandant odluke je donosio u Srbiji, Đurišić u Crnoj Gori, Momčilo Đujić na području Bosne i Hrvatske. Nakon 1944. četnici su polako počeli da se povlače prema zapadu, ali bilo je to krajnje neorganizovano, pa su izbili i prvi otvoreni sukobi između Draže i Đurišića.

– Cilj četnika je bio da se predaju Amerikancima ili Britancima, ali trebalo je da pređu područje NDH, tako da je bilo nužno pregovarati sa Pavelićem. Draža se sa tim složio, bio je za to da se postigne dogovor sa Zagrebom, a Đurišić to nije želeo. Čak posle Lijevče polja, Mihailović je slao svoje emisare kod Pavelića da pregovaraju o daljem povlačenju ostataka četnika prema zapadu – kaže Klasić.

On objašnjava da se Đurišić, komandant najveće četničke grupacije, nakon sastanka sa Dražom u istočnoj Bosni odmetnuo i samostalno krenuo prema zapadu. Na desnoj obali Save čekale su ih jake ustaške snage koje je vodio general Vladimir Metikoš, koji je učestvovao i u bitkama na Neretvi i Drini, a u septembru 1945. jugoslovenski sud će ga osuditi na smrt.

Prvo su četničke snage prešle Vrbas, zauzele selo Razboj, a Sandžački korpus krenuo je prema Savi. Na putu prema Bosanskoj Gradišci dočekale su ih tri satnije 5. bojne 10. ustaškog Stajaćeg djelatnog zdruga i tu su počele prve međusobne borbe. Brojniji četnici odbili su ustaše koje su se povukle, ali usledili su novi napadi nakon kojih su mnogi navodno otkazali poslušnost Đurišiću.

Kada je on odustao od napada na Bosansku Gradišku, želja mu je bila da pređe Lijevča polje i krene prema Kordunu, gde bi se sastao sa snagama Momčila Đujića. Frontalni proboj nije uspeo, a rano ujutro 5. aprila najbolje četničke jedinice jurišale su na bunkere pune ustaša. Borba je trajala čitav dan i noć, a kroz ustaške redove uspele su da se probiju dva četnička odreda. Sami četnici su tog dana imali velike gubitke, ali nikada nije tačno ustanovljeno koliko je ljudi poginulo. U blizini su bile i partizanske snage, koje su samo posmatrale šta se događa, ali se nisu mešale.

Ustaški zapovednik 4. zbora Josip Metzger izveo je odlučujući udar, a dvadeset tenkova koje su imale ustaše bilo je presudno za kraj sukoba. Drinski korpus se raspao, a zarobljeni četnici su odvedeni u Staru Gradišku, gde ih ustaše nisu ni razoružale. Uskoro je uhvaćena i grupa od 200 ljudi, među kojima je bio i Đurišić, pa su takođe odvedeni u taj logor. Događaj koji se tada desio nije razjašnjen do danas, Đurišićevi ljudi pokušali su proboj koji nije uspeo. Njih 35 odvedeno je u Jasenovac, gde je ubijeno.

– Bila je to velika, ali pre svega Pirova pobeda – konstatuje autor u “Povijesti”. Kraj je bio koban za sve, na svim stranama, koji su učestvovali u bici kod Lijevče polja. General Metikoš je kasnije pregovarao sa Britancima, ali su ga oni izručili Jugoslaviji, gde je osuđen i pogubljen. Pukovnik Marko Pavlović, koji ga je zamenjivao, počinio je samoubistvo kod Celja. Đurišić je završio u ustaškom logoru Stara Gradiška i pogubljen je u Jasenovcu, a Drljević, koji je sarađivao sa ustašama i okupio preostale četnike pod nerazjašnjenim okolnostima, zaklan je u novembru 1945. u Judenburgu, zajedno sa suprugom.

Četnički vojvoda Uroš Drenović (levo) nazdravlja sa ustašama i domobranima

RASKOL U KOŽUHAMA

POSTOJE i razne verzije zbog čega se Đurišić odlučio na samostalni proboj prema zapadu. Ostaci ustaša u emigraciji tvrdili su da mu je glavni cilj bio da dođe do Zagreba i sruši Pavelića, neki kažu da je ipak bio postigao dogovor sa Mihailovićem da se četničke snage u Sloveniji spoje sa Đujićevim, a po tvrdnjama jugoslovenske istoriografije, raskol između njega i Draže bio je definitivan nakon njihovog susreta u selu Kožuhe, nakon čega se Đurišić odlučio na soliranje.

KRAJ NA ZELENGORI